tel. +48 22 606 36 00 ibprs@ibprs.pl
  • English

Zakład Technologii Gorzelnictwa i Odnawialnych Źródeł Energii
ul. Powstańców Wielkopolskich 17
85-090 Bydgoszcz
tel: 52 341 00 82
fax. 52 346 02 36

Historia i działalność naukowa

Historia istnienia Zakładu Technologii Gorzelnictwa i Odnawialnych Źródeł Energii w Bydgoszczy sięga końca roku 1945, kiedy to pracownik Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego Stanisław Wąsowicz przystąpił do organizacji pierwszej w Polsce placówki biochemicznej świadczącej usługi na rzecz odbudowującego się ze zniszczeń wojennych rolnictwa. W dniu 3 lutego 1946 r. wniosek Stanisława Wąsowicza w sprawie otwarcia laboratorium uzyskał akceptację ówczesnego Naczelnika Funduszu Ziemi i w tymże dniu objęte zostało bardzo skromne pomieszczenie przy ul. Mickiewicza w Bydgoszczy jako siedziba Pracowni.

Początkowo wówczas jeszcze Pracownia nie pretendowała do tytułu placówki naukowo-badawczej. Jej zadaniem była, we współpracy z Inspektoratem Przemysłu Rolnego przy Wojewódzkim Urzędzie Ziemskim w Bydgoszczy, pomoc przy organizowaniu produkcji rolniczej, poprzez opiekę merytoryczną, nadzór technologiczny, kontrolę przerabianych surowców, dostarczanie gorzelniom niezbędnych odczynników chemicznych i podstawowych pomiarowych przyrządów laboratoryjnych (kwasomierze, aparaty Sallerona, filtry itp.).

Tuż po wojnie stosowano w gorzelniach drożdże piekarnicze, nieprzystosowane do przerobu spirytusu. Dlatego też zaistniała konieczność wyselekcjonowania odpowiedniej rasy drożdży dla gorzelnictwa. Pracę tę podjął Stanisław Wąsowicz i w jej wyniku wyselekcjonowano szczepionkę M3, którą wprowadzono do produkcji i stosowano w gorzelniach aż do roku 1964. Pomimo ciężkich warunków lokalowych i trudności w zdobywaniu odpowiedniego specjalistycznego wyposażenia laboratoryjnego – zarówno zakres jak i zasięg terytorialny wykonywanych prac nieustannie się powiększał obejmując patronatem coraz większą liczbę gorzelni na terenie kraju (np.: w roku 1949 zaopatrywano w odczynniki i szczepionki czystych kultur drożdży 539 gorzelni).

Prowadzono wówczas szeroką działalność doradczą, udzielając porad fachowych, prowadząc liczne szkolenia i kursy, na których w formie wykładów i dyskusji podnoszono kwalifikacje personelu kierowniczego gorzelni. Dyktowany rosnącymi potrzebami przemysłu rolnego zakres świadczonych usług pociągnął za sobą zmiany organizacyjne, w wyniku których w 1950 roku w ramach Pracowni wydzielono 5 działów (organiczny, nieorganiczny, biologiczny, produkcyjny i administracyjny) a stan osobowy załogi zwiększył się do 34 pracowników, w tym 8 z wyższym wykształceniem.

W roku 1952 zarządzeniem Ministra Państwowych Gospodarstw Rolnych powstało pięć laboratoriów terenowych: w Koszalinie, Lublinie, Poznaniu, Wrocławiu i Laboratorium Przemysłu Rolnego w Warszawie, które przejęły częściowo obowiązki spoczywające na laboratorium bydgoskim. Nadmienić należy, że Pracownia w Bydgoszczy pełniła w tym okresie funkcję laboratorium centralnego, które aktywnie uczestniczyło w procesie tworzenia się ww. placówek poprzez opracowanie schematu organizacyjnego i szkolenie kadr.

Następnie teren działalności usługowej Pracowni ograniczył się do województwa: bydgoskiego, gdańskiego i olsztyńskiego, które zostały objęte pomocą techniczną w formie porad i instrukcji w zakresie technologii, analiz oraz prac naukowo-adaptacyjnych. Niezależnie od tego kontynuowano produkcję szczepionek czystych kultur i odczynników gorzelniczych dla wszystkich zakładów przemysłu rolnego PGR. Rozszerzono też zakres prac analitycznych o analizy węgla, wody, gleb i pasz. Do tego celu konieczne stały się: adaptacja nowych metod analitycznych, opracowanie instrukcji pobierania prób dla wszystkich typów zakładów przemysłu rolnego (mieszalnie pasz, płatkarnie, krochmalnie itd.) oraz ich kontrola. W zakresie technologii gorzelnictwa opracowano szereg instrukcji usprawniających proces fermentacji i podnoszących jego wydajność, m.in. umożliwiających przerób surowców nietypowych takich jak: sorgo, mąka, śliwki, melasa, szlam krochmalniczy, dotyczących stosowania soli mineralnych, a także wdrażania w procesie gorzelniczym drożdży wysiewowych odbieranych z fermentacji głównej.

W 1955 roku powstało Centralne Laboratorium Przemysłu Rolnego PGR z dyrekcją w Warszawie, którego zadaniem było stworzenie instytucji łączącej w sobie cechy placówki instruktażowej, komórki postępu technicznego oraz usługowego wykonawstwa analiz chemicznych. W jego skład weszła Pracownia w Bydgoszczy, która w tym samym roku otrzymała od Ministerstwa kredyt na budowę nowoczesnego laboratorium. Do jego budowy walnie przyczynił się Kierownik Pracowni – Czesław Witkowski. Dwa lata później zespół bydgoski przeniósł się do budynku usytuowanego przy ul. Powstańców Wielkopolskich 17. W tym czasie zmienił się częściowo charakter pracy, ilość wykonywanych analiz usługowych nieco zmalała na korzyść prac naukowo-badawczych i doświadczalnych, dyktowanych coraz to większymi potrzebami rozwijającego się rolnictwa. Czesław Witkowski (ówczesny Kierownik Pracowni) prowadził szeroko zakrojone badania nad użytkowaniem wodnych hydrolizatów bukowych, składem aminokwasowym drożdży paszowych wyhodowanych na ww. hydrolizacie oraz zdolnością wykorzystania przez drożdże kwasów obecnych w niniejszym hydrolizacie. Pracownia w Bydgoszczy zrealizowała również projekt urządzenia drożdżowni w gorzelni Raciniewo, której zadaniem w okresie zimowo-wiosennym była produkcja płynnych drożdży paszowych. Zainteresowania naukowe zespołu bydgoskiego były ukierunkowane na doskonalenie procesu produkcji spirytusu. Między innymi Zbigniew Murawski, Stefan Górny i Henryk Szczodrowski pracowali nad wpływem regulacji kwasowości czynnej zacierów fermentujących na ilość i jakość spirytusu surowego. Ponadto Murawski opracował technologię produkcji spirytusu jabłkowego w gorzelniach rolniczych oraz określił wpływ amoniaku i wapnia do zacierów na zawartość fuzli w spirytusach surowych. Prowadzone przez Pracownię bydgoską badania miały na względzie m.in.: uproszczenie technologii i usprawnienie procesów jednostkowych produkcji spirytusu, zmniejszenie energochłonności produkcji, wzbogacenie wartości paszowej wywaru, wykorzystanie w gorzelnictwie odpadów produkcji rolnej i surowców nietypowych (jako źródła fermentujących węglowodanów), wyselekcjonowanie i wprowadzenie do powszechnego stosowania w gorzelniach nowych ras drożdży.

Pracę nad otrzymywaniem i doskonaleniem nowych szczepów drożdży przydatnych dla gorzelnictwa, zainicjowaną przez pierwszego kierownika laboratorium Stanisława Wąsowicza, kontynuowała Halina Kęsy. Efektem tej pracy było wprowadzenie do produkcji nowej rasy drożdży oznaczonej symbolem B4, tzw. „bydgoskich czwórek”.

W odpowiedzi na potrzeby ze strony gorzelnictwa w tym samym roku wprowadzono również do produkcji wyhodowany w Pracowni bydgoskiej szczep drożdży Bc16a, tzw. „bydgoskie termofilne” – odporne na temperaturę sięgającą 38oC, niskie pH oraz odznaczające się zdolnością szybszego odfermentowania zacieru. Prace te w głównej mierze prowadziła Halina Kęsy. Zastosowanie ww. szczepu miało istotne znaczenie dla poprawy ekonomiki produkcji, gdyż pozwoliło na skrócenie czasu fermentacji do dwóch dób.

Dalsze badania nad drożdżami podjęte w Pracowni bydgoskiej przez zespół pod kierownictwem Stefana Górnego, miały na celu umożliwienie szybkiego uzyskania dużej populacji drożdży w gorzelni, z pominięciem wyprowadzania szczepionki z czystej kultury. W warunkach laboratoryjnych Pracowni drożdże gorzelnicze B4 i Bc16a były hodowane w fermentorach, a następnie odwirowywane, przemywane i suszone na płytach z nawiewem. W celu przedłużenia ich trwałości i jednoczesnej eliminacji ich higroskopijności były nasalane bezwodnym siarczanem sodowym. Drożdże te w postaci tak uzyskanego preparatu suchego były sprawdzane w warunkach gorzelni w Łabiszynie pod względem parametrów odnoszących się do ich prawidłowego rozwoju i rozmnażania w kadkach drożdżowych. Tak wyhodowanymi drożdżami (w przycierkach) były szczepione zaciery i poddawane procesowi fermentacji w kadziach fermentacyjnych. Na podstawie prowadzonych badań została opracowana technologia otrzymywania technicznie czystych drożdży gorzelniczych w stanie suchym, które wprowadza się do zacierów słodkich, po uprzednim poddaniu ich rehydratacji i dezynfekcji.

Technologia suszenia drożdży gorzelniczych została wdrożona w Wytwórni Drożdży w Maszewie Lęborskim. Zakrojone na szeroką skalę badania adaptacyjne w gorzelniach potwierdziły przydatność i celowość zastosowania tej postaci drożdży oraz udowodniły korzyści ekonomiczne z niego płynące. Stosowanie drożdży suchych o symbolu B4 i Bc16a dało pozytywne efekty nie tylko w postaci oszczędności energii i robocizny oraz zwiększenia produktywności urządzeń ale stało się także celną bronią w eliminacji zakażeń zacierów, które miały miejsce w dotychczasowym sposobie propagacji drożdży w gorzelni.

W latach 70-tych Pracownia dodatkowo sprawowała nadzór merytoryczny nad działalnością około 50 laboratoriów zakładowych powstałych przy PGR, ze 131 laboratoriów znajdujących się pod stałą kontrolą CLPR. Było to podyktowane rozszerzeniem przez Centralny Zarząd PPGR zakresu nadzoru nad laboratoriami międzyzakładowymi i oceny ich mocy produkcyjnych. Działalność tę realizowano poprzez prowadzenie wizytacji laboratoriów, kontrolę poprawności wykonywania badań i oceny jakości produktów, prowadzenie szkoleń pracowników laboratoriów w zakresie analityki paszowej i gorzelniczej, udzielania pomocy merytoryczno-organizacyjnej placówkom nowopowstającym oraz prowadzenia stałego instruktażu i doradztwa w sprawach techniczno-organizacyjnych.

W 1983 roku CLPR połączyło się z Instytutem Przemysłu Fermentacyjnego, które w 1988 roku przekształciło się w Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego. Pracownia bydgoska Instytutu działała na początku w ramach Zakładu Technologii Spirytusu i Drożdży, a od 1992 do 2013 roku pod nazwą Samodzielnej Pracowni Gorzelniczej w Bydgoszczy.

W latach 80-tych w IBPRS prowadzono badania nad stworzeniem nowych udoskonalonych szczepów drożdży gorzelniczych metodami klasycznej mikrobiologii oraz technikami z zakresu inżynierii komórkowej. W pracowni Zakładu Technologii Spirytusu i Drożdży w Warszawie pod kierownictwem Anny Sałek spośród wielu badanych szczepów drożdży wyizolowano dwa: D2 – tetraploidalny, otrzymany metodą szoku alkoholowego oraz szczep As-4 – diploidalny, otrzymany drogą hybrydyzacji płciowej. Szczepy te charakteryzowały się opornością na końcowe stężenie alkoholu – ok. 12%obj., tolerancją na podwyższone ciśnienie osmotyczne środowiska – pow. 30% oraz zwiększoną szybkością właściwą wytwarzania etanolu i bardzo dobrą energią fermentacji. Pracownia w Bydgoszczy aktywnie uczestniczyła w badaniach technologicznych w skali laboratoryjnej i mikrotechnicznej, a także w skali produkcyjnej – nad dynamiką i efektywnością procesu fermentacji tzw. „gęstych” zacierów skrobiowych bądź melasowych, a także w produkcji konwencjonalnej spirytusu – w typowych warunkach technicznych gorzelni rolniczej. Pozytywne wyniki prób technologicznych pozwoliły na wprowadzenie w roku 1992 nowych szczepów drożdży gorzelniczych D2 i As-4, również w formie suszonej, do praktyki gorzelniczej.

Samodzielna Pracownia Gorzelnicza od szeregu lat prowadziła w sposób ciągły przechowywanie i systematyczne sprawdzanie przydatności technologicznej aktualnie stosowanych w gorzelnictwie rolniczym przemysłowych szczepów drożdży.

Zainteresowanie problematyką dotyczącą wykorzystania wywaru gorzelniczego w rolnictwie zaowocowało opracowaniem metody produkcji zmodyfikowanego wywaru żytniego, w celu jego zastosowania w tuczu trzody chlewnej. Założenia te zrealizowano zastępując wodę wykorzystywaną do rozparowania ziarna gorącym wywarem, prowadząc jego wielokrotną recyrkulację. Badania żywieniowe przeprowadzone przez Akademię Techniczno-Rolniczą w Bydgoszczy dowiodły, że zastosowanie zagęszczonego wywaru w tuczu trzody chlewnej pozwala na zaoszczędzenie ok. 34% mieszanki treściwej na 1 kg przyrostu masy ciała zwierząt. Z tego tytułu Pracownia bydgoska otrzymała Nagrodę Wojewódzką II stopnia za opracowanie i wdrożenie technologii wzbogacania wywaru gorzelniczego w białko i suchą masę oraz określenie jego efektywności w tuczu trzody chlewnej.

Dalsze prace w zakresie opracowania różnych sposobów zagospodarowania wywarów gorzelniczych zaowocowały opracowaniem technologii konserwacji wywaru przeznaczonego na paszę dla przeżuwaczy, pozwalającej na przechowywanie go przez okres co najmniej kilku miesięcy. Prowadzone przez Pracownię badania, mające na celu zagospodarowanie wywarów gorzelniczych na cele paszowe, nawozowe i inne – zaowocowały opracowaniem wielu instrukcji i ekspertyz oraz uzyskaniem Patentu Nr 193835 – odnoszącego się do zastosowania wywaru w produkcji izolacji aparatury przemysłowej.

W latach 90-tych z inicjatywy ówczesnego Kierownika Pracowni Bogusława Czupryńskiego przeprowadzony został remont pomieszczeń laboratoryjnych a prowadzonym pracom remontowym towarzyszyło stopniowe wyposażenie Pracowni w nowoczesną aparaturę naukowo-badawczą. Został zakupiony do prowadzenia analizy produktów ubocznych w spirytusie jeden z najnowszych wówczas chromatografów gazowych firmy Hewlett Packard serii 6890. Podejmowane wówczas w Pracowni tematy badawcze były ukierunkowane na aktualne potrzeby gorzelnictwa i dotyczyły m.in. tematyki związanej z uzyskiwaniem lepszej jakości spirytusów surowych w warunkach gorzelni rolniczych.

W latach 2000-2004 Pracownia brała czynny udział w prowadzonych badaniach nad oceną technologiczną szczepu drożdży amylolitycznych o symbolu I-7-43 w warunkach laboratoryjnych oraz gorzelniach rolniczych. Praca powyższa zakończyła się opracowaniem instrukcji stosowania w gorzelnictwie rolniczym suchego preparatu drożdży I-7-43 oraz uzyskaniem Zastrzeżenia Patentowego Nr 196731 w 2008 r. Stosując drożdże I-7-43 w warunkach gorzelni rolniczej można zaoszczędzić do 30% enzymu scukrzającego, co wpływa na poprawę ekonomiki produkcji alkoholu, związanej z obniżeniem kosztów produkcyjnych.

W związku z zastosowaniem w niektórych gorzelniach technologii bezciśnieniowego uwalniania skrobi, Pracownia w Bydgoszczy we współpracy z Pracownią Biochemii IBPRS w Warszawie kierowaną przez Bogdana Sieliwanowicza, podjęła temat sprawdzenia możliwości wykorzystania oraz efektywności zastosowania preparatu ß-glukozydazy Aspergillus niger do usprawnienia procesu zacierania i fermentacji, poprzez poprawę wykorzystania cukrów i zmniejszenie lepkości zacierów.

Prowadzone prace dotyczą: prowadzenia kontroli prawidłowości przebiegu procesu technologicznego produkcji spirytusu, analiz surowców gorzelniczych, badań czystości mikrobiologicznej procesu technologicznego, oceny jakości spirytusu uzyskiwanego w warunkach gorzelni rolniczych oraz sposobów utylizacji wywaru gorzelniczego.

Nowoczesne metody instrumentalne z wykorzystaniem kapilarnej chromatografii gazowej pozwalają kontrolować w warunkach laboratoryjnych tak zarówno produkt końcowy fermentacji alkoholowej – uzyskany w gorzelniach rolniczych, jak również produkt po przeprowadzeniu rektyfikacji, czy też odwadnianiu spirytusu. W styczniu 2013 roku Samodzielna Pracownia Gorzelnicza w Bydgoszczy przekształciła się w Zakład Technologii Gorzelnictwa i Odnawialnych Źródeł Energii.

Obecnie podejmowane działania mają na uwadze zwiększenie ilości prac badawczych wykonywanych na rzecz przemysłu gorzelniczego i rolnego, w ramach podpisywanych umów i wykonywanych ekspertyz. Ponadto podjęte prace badawcze w skali laboratoryjnej mają na celu opracowanie warunków technologicznych prowadzenia procesu fermentacji metanowej i produkcji biogazu, przyczyniając się w ten sposób do utylizacji wywaru gorzelniczego. Prowadzone są również prace badawcze dotyczące rozkładu celulozy i poddaniu uzyskanych cukrów prostych fermentacji alkoholowej.

W Zakładzie prowadzone są kursy dla kierowników gorzelni rolniczych; dla aparatowych i zacierowych; szkolenia dla laborantów ośrodków naukowych i gorzelni rolniczych.

Poza pracami prowadzonymi na rzecz przemysłu gorzelniczego, prowadzona jest szeroka działalność publikacyjna, obejmującą zarówno artykuły zamieszczane w czasopismach krajowych i zagranicznych.

W dorobku Zakładu jest uzyskanie od 1993 r. do 2012r. około 155 publikacji, w tym: 16 artykułów w czasopismach zagranicznych (w większości z Listy Filadelfijskiej), 85 publikacji w czasopismach krajowych oraz 54 opublikowanych w tzw. materiałach konferencyjnych.

W Zakładzie podejmowane są działania związane z podnoszeniem kwalifikacji pracowników, którzy uczestniczą corocznie w różnego rodzaju szkoleniach, kursach i seminariach. Ponadto realizowane są działania w kierunku uzyskania wyższego stopnia naukowego przez pracowników. Dotychczas uzyskano: tytuł profesora, tytuł doktora habilitowanego, tytuł doktora (dwie prace obronione, a jedna w trakcie realizacji).

W ramach działalności dydaktycznej w Zakładzie są prowadzone praktyki studenckie oraz organizowane staże dla absolwentów uczelni wyższych. Pracownicy Zakładu Technologii Gorzelnictwa i Odnawialnych Źródeł Energii w Bydgoszczy za swą działalność naukową zostali uhonorowani wieloma odznaczeniami, takimi jak: Brązowe, Srebrne i Złote Krzyże Zasługi, Nagrodą Wojewódzką za wdrożenia nowoczesnych technologii, Odznakami „Zasłużony pracownik rolnictwa” oraz „Zasłużony dla rolnictwa”, jak również wyróżnieni Medalami i Listami pochwalnymi.

Chcesz wiedzieć więcej?