Utworzono: 05.08.2022 r.
Aktualizacja. 30.12.2022 r.
Aktualizacja. 04.10.2022 r. – dodano raport „Wiśnia mrożona – analiza jakościowa ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 07.10.2022 r. – dodano raport „Truskawka mrożona – analiza jakościowa ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 10.10.2022 r. – dodano raport „Malina mrożona – analiza jakościowa ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 03.11.2022 r. – dodano raport „Ziarno pszenicy – wartość technologiczna ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 23.11.2022 r. – dodano raport „Quality of Polish Wheat – Harvest 2022” [ link ]
Aktualizacja. 27.11.2022 r. – dodano raport „Monitoring gazów cieplarnianych poprzez pomiar rzeczywistego zużycia energii elektrycznej” [ link ]
Aktualizacja. 29.11.2022 r. – dodano raport „Optymalizacja przetwarzania płodów rolnych w celu racjonalnego gospodarowania energią oraz obniżenia emisji gazów cieplarniach dla tworzenia standardów dla produktów rolno-spożywczych” [ link ]
Aktualizacja. 01.12.2022 r. – dodano drugą wersję raportu „Wiśnia mrożona – analiza jakościowa ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 02.12.2022 r. – dodano drugą wersję raportu „Truskawka mrożona – analiza jakościowa ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 03.12.2022 r. – dodano drugą wersję raportu „Malina mrożona – analiza jakościowa ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 05.12.2022 r. – dodano raport „Ziarno pszenżyta – wartość technologiczna ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 06.12.2022 r. – dodano raport „Ziarno jęczmienia – wartość technologiczna ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 08.12.2022 r. – dodano raport „Ziarno owsa – wartość technologiczna ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 12.12.2022 r. – dodano raport „Optymalizacja przetwarzania płodów rolnych w celu racjonalnego gospodarowania energią oraz obniżenia emisji gazów cieplarniach dla tworzenia standardów dla produktów rolno-spożywczych – cz. 2” [ link ]
Aktualizacja. 14.12.2022 r. – dodano raport „Ziarno kukurydzy – wartość technologiczna ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 15.12.2022 r. – dodano drugą wersję raportu „Monitoring gazów cieplarnianych poprzez pomiar rzeczywistego zużycia energii elektrycznej” [ link ]
Aktualizacja. 16.12.2022 r. – dodano raport „Ziarno żyta – wartość technologiczna ze zbiorów 2022 r.” [ link ]
Aktualizacja. 19.12.2022 r. – dodano raport „Określenie możliwych kierunków przetwórstwa żywności w gospodarstwach rolnych wraz z opracowaniem stosownych instrukcji technologicznych i metodyk zapewniających wytworzenie bezpiecznego produktu.” [ link ]
Aktualizacja. 20.12.2022 r. – dodano raport „Opracowanie wytycznych dla gospodarstw w zakresie wyliczania śladu węglowego dla procesów przetwórczych” [ link ]
Aktualizacja. 21.12.2022 r. – dodano prezentację PowerPoint dla rolników „Analiza śladu węglowego dla procesów przetwórczych – wytyczne dla gospodarstw” [ link ]
Aktualizacja. 22.12.2022 r. – dodano: Bazę danych z pomiarów do zadania 5 „Monitoring gazów cieplarnianych poprzez pomiar rzeczywistego zużycia energii elektrycznej”. [ link ]
Aktualizacja 28.12.2022 r. – dodano raport „ZIARNO JĘCZMIENIA ze zbiorów 2022 r. – występowanie substancji skażających” [ link ]
Aktualizacja 28.12.2022 r. – dodano raport ZIARNO KUKURYDZY ze zbiorów 2022 r. – występowanie substancji skażających” [ link ]
Aktualizacja 28.12.2022 r. – dodano raport „ZIARNO OWSA ze zbiorów 2022 r. – występowanie substancji skażających” [ link ]
Aktualizacja 28.12.2022 r. – dodano raport „ZIARNO PSZENICY ze zbiorów 2022 r. – występowanie substancji skażających” [ link ]
Aktualizacja 28.12.2022 r. – dodano raport „ZIARNO PSZENŻYTA ze zbiorów 2022 r. – występowanie substancji skażających” [ link ]
Aktualizacja 28.12.2022 r. – dodano raport „ZIARNO ŻYTA ze zbiorów 2022 r. – występowanie substancji skażających” [ link ]
Aktualizacja 28.12.2022 r. – dodano raport „ZIARNO ŻYTA ze zbiorów 2022 r. – alkaloidy sporyszu” [ link ]
Aktualizacja 30.12.2022 r. – dodano raport „ZIARNO ZBÓŻ ze zbiorów 2022 r. – wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne” [ link ]
Zadania badawcze w 2022 roku.
Zleceniodawca:
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Zleceniobiorca:
Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego im. prof. Wacława Dąbrowskiego – Państwowy Instytut Badawczy
Wykonanie zadań badawczych na podstawie umowy nr SWI.nw.070.1.2022 z dnia 11.07.2022 r.
Koordynator projektu w IBPRS-PIB: dr hab. inż. Marek Roszko, prof. IBPRS-PIB
Termin realizacji: 1.01.2022 – 31.12.2022
Zadania badawcze:
Zadanie 1. Analiza jakości surowców rolnych z uwzględnieniem zagrożenia wystąpienia substancji skażających
Zadanie 2. Opracowanie standardów rynkowych i wymagań jakościowych dla wybranych produktów rolno-spożywczych
Zadanie 3. Ekspertyzy, opinie wspomagające projektowanie interwencji PS WPR 2023 – 2027
Zadanie 4. Identyfikacja i opracowanie nowych krajowych wskaźników jednostkowych oraz zrównoważonych metod produkcji dla celów ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu w rolnictwie
Zadanie IBPRS-PIB: Optymalizacja przetwarzania płodów rolnych w celu racjonalnego gospodarowania energią oraz obniżenia emisji gazów cieplarniach dla tworzenia standardów dla produktów
Zadanie 5. Monitoring gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza
Koordynatorzy zadań w IBPRS-PIB:
Zadanie 1: dr hab. inż. Marek Roszko, prof. IBPRS-PIB
Email: marek.roszko@ibprs.pl, tel. 22 606 36 67, 668 384 993;
Podzadanie 2.1: dr inż. Elżbieta Polak
Email: elzbieta.polak@ibprs.pl, tel. 42 674 64 14, 508 341 525;
Podzadanie 2.2: dr inż. Anna Szafrańska
Email: anna.szafranska@ibprs.pl, tel. 22 606 38 85, 601 948 988;
Podzadanie 2.3: dr inż. Sylwia Skąpska
Email: sylwia.skapska@ibprs.pl, tel. 22 606 36 30, 607 165 200;
Zadanie 3:
– Określenie możliwych kierunków przetwórstwa żywności w gospodarstwach rolnych wraz z opracowaniem stosownych instrukcji technologicznych i metodyk zapewniających wytworzenie bezpiecznego produktu: dr inż. Elżbieta Wojtowicz, tel. (+48) 618 731 972, kom. 603 508 093, e-mail: elzbieta.wojtowicz@ibprs.pl
– Rozwój rolnictwa na obszarach górskich i podgórskich: dr hab. inż. Dariusz Lisiak, prof. IBPRS-PIB, tel. 61 830 52 41, 603 645 800; e-mail: dariusz.lisiak@ibprs.pl,
– Gospodarka o obiegu zamkniętym na poziomie gospodarstwa rolnego: dr inż. Katarzyna Kotarska, tel. +48 52 341 00 82 wew. 21, kom. 601 650 179, e-mail: katarzyna.kotarska@ibprs.pl
Zadanie 4: dr inż. Elżbieta Polak, email: elzbieta.polak@ibprs.pl, tel. 42 674 64 14, 508 341 525;
Zadanie 5: dr inż. Elżbieta Polak, email: elzbieta.polak@ibprs.pl, tel. 42 674 64 14, 508 341 525;
Obsługa formalno-finansowa projektu:
mgr Iwona Gogolińska, email: iwona.gogolinska@ibprs.pl, tel. 22 606 36 66, 609 037 800;
Zadanie 1. Analiza jakości surowców rolnych z uwzględnieniem zagrożenia wystąpienia substancji skażających
Celem zadania jest zwiększenie konkurencyjności polskich producentów zbóż na rynku europejskim i światowym, co ma znaczenie strategiczne, ekonomiczne i społeczne.
Zapewnienie odpowiedniej jakości przetworów zbożowych wymaga stosowania w przetwórstwie ziarna o odpowiedniej jakości, określanej indywidualnie przez producentów danego produktu. Jakość technologiczna i zdrowotna ziarna jest ściśle ze sobą powiązana (np. ze względu na infekcję zbóż patogenicznymi grzybami). Jej ocena będzie realizowana w odniesieniu do ziarna pszenicy (500 próbek), żyta (100-150 próbek) i kukurydzy (100-150 próbek) ze zbiorów 2022 r. Przeprowadzona zostanie ocena jakości technologicznej i zdrowotnej ziarna pszenicy, żyta i kukurydzy uprawianego w kraju, z uwzględnieniem zróżnicowania regionalnego i odmianowego. Badania będą obejmować wyróżniki jakościowe ziarna stosowane w handlu międzynarodowym oraz wykorzystywane w klasyfikacji jakościowej ziarna.
Określone zostaną poziomy występowania regulowanych prawnie substancji skażających w krajowym ziarnie pszenicy, żyta i kukurydzy w celu weryfikacji obecnie obowiązujących maksymalnych dopuszczalnych limitów występowania substancji szkodliwych.
Ponadto, określony zostanie poziom występowania nowych zagrożeń będących zanieczyszczeniami ziarna zbóż (zmodyfikowane mykotoksyny w ziarnie pszenicy, alkaloidy sporyszu w ziarnie żyta). Ocena uwzględni również występowania w badanym materiale wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w celu oceny tła środowiskowego tych substancji. Badania uwzględnią pozostałości herbicydu – glifosat, substancji czynnej m.in. preparatu Roundup, ze względu na doniesienia o powszechności występowania tej substancji w żywności.
Uzyskana wiedza będzie upowszechniana (m.in. poprzez ogólnodostępne broszury informacyjne) i wdrażana do praktyki rolniczej, co przyczyni się do wzrostu konkurencyjności polskich producentów zbóż oraz będzie stanowić istotną informację dla firm dokonujących zakupu ziarna oraz firm zajmujących się przetwórstwem zbóż. Wyniki badań dotyczące oceny jakości zdrowotnej ziarna mogą być wykorzystywane do oceny ryzyka zagrożenia wystąpienia poszczególnych rodzajów substancji skażających w ziarnie pszenicy, żyta i kukurydzy pochodzącym z terenu Polski oferowanym na Platformie Żywnościowej.
Zadanie 2. Opracowanie standardów rynkowych i wymagań jakościowych dla wybranych produktów rolno-spożywczych.
Podzadanie 2.1. Określenie wymogów jakościowych dla owoców mrożonych
Celem podzadania jest określenie wymogów jakościowych dla owoców mrożonych takich, jak truskawki, maliny i wiśnie, pozwalających na ograniczenie strat oraz zachowanie wysokiej jakości odżywczej i bezpieczeństwa zdrowotnego, umożliwiających obrót handlowy na platformach obrotu żywnością lub innych regulowanych rynkach rolnych.
Wzrost zainteresowania konsumentów żywnością wygodną, ułatwiającą szybkie przygotowanie posiłków oraz sezonowość niektórych surowców, np. owoców, powoduje ciągłe poszukiwania odpowiednich metod ich utrwalania.
Wybór najkorzystniejszej technologii wydłużenia okresu przydatności do spożycia, gwarantującej ochronę jakości żywieniowej i zdrowotnej produktów żywnościowych, zależy od wielu czynników, takich jak: rodzaj produktu, zmiany jakościowe zachodzące podczas przetwarzania i przechowywania, rodzaj opakowania, sposób przygotowania do konsumpcji. Jedną z technologii zabezpieczających jakość przez dłuższy okres jest zamrażanie, które polega na obniżeniu temperatury produktów do -18 °C i niższej. Duże znaczenie dla wyboru takiej formy utrwalania i przechowywania, ma także sytuacja spowodowana pandemią COVID-19.
Jakość mrożonej żywności jest uwarunkowana wykorzystaniem czystych, zdrowych i wysokiej jakości surowców, właściwą obróbką wstępną, odpowiednimi parametrami zamrażania i przechowywania oraz dobrze dobranymi opakowaniami.
Materiał badawczy stanowić będą mrożone owoce z sezonu 2021 i 2022 zakupione w handlu detalicznym i hurtowym od czołowych producentów mrożonej żywności. Wstępna ocena będzie oparta na określeniu głównych wad mrożonych owoców dostępnych w obrocie handlowym, wpływających na zachowanie wysokiej jakości odżywczej i bezpieczeństwa zdrowotnego produktu, istotnych w wyborze konsumenckim.
Badania obejmować będą określenie cech jakościowych oraz oznaczenia składu chemicznego: sucha masa, kwasowość ogólna, pH, zawartość ekstraktu, popiołu, a także barwy w systemie CIE L*a*b*, cukrów ogółem i redukujących, oznaczenia zawartości witamin z grupy B, tj. witaminy B1 i B2 oraz witaminy C. Wykonane zostaną testy antyoksydacyjne: DPPH, ABTS. Oznaczona zostanie suma związków fenolowych, zawartość karotenoidów i beta- karotenu, antocyjanów, błonnika oraz wapnia, potasu i magnezu. Przeprowadzona zostanie analiza sensoryczna z udziałem przeszkolonego panelu sensorycznego, obejmująca ocenę wyróżników konsystencji, zapachu, smaku, cierpkości i ogólnej atrakcyjności produktu.
Uzyskane wyniki posłużą do obliczenia wartości odżywczej i energetycznej badanych owoców. Dysponując ustaleniami w odniesieniu do tych wartości, określona będzie gęstości odżywcza.
Wyniki oceny jakościowej pozwolą na ustalenie właściwego okresu przechowywania owoców mrożonych i przyczynią się do ograniczenia ilości przeterminowanej, niezgodnej z wymaganiami żywności oraz do wzrostu świadomości rolników i małych przedsiębiorców sektora rolniczego oraz dystrybutorów żywności, w zakresie ograniczenia zjawiska jej marnowania. Popularyzacja rezultatów prac stanowić będzie źródło informacji o ogólnej jakości, walorach sensorycznych, a także wartościach składników odżywczych, mrożonych owoców dostępnych w handlu. Uzyskane dane posłużą do promocji rodzimych owoców, pozwalając na przepływ informacji o ich jakości. Stanowić będą pomoc producentom w zakresie wytwarzania i doskonalenia procesów przetwórczych w przemysłowej skali, jak i w ramach rolniczego handlu detalicznego. Celem działań jest także ustawiczne zachęcenie Polaków do częstszego spożywania mrożonych owoców przez cały rok.
Podzadanie 2.2. Określenie standardów i wymagań jakościowych dla ziarna pszenżyta, jęczmienia i owsa na potrzeby obrotu towarowego ziarna
Celem podzadania jest opracowanie standardów i wymagań jakościowych dla ziarna pszenżyta, jęczmienia i owsa, które mogą stanowić źródło zainteresowania wśród uczestników obrotu towarowego ziarna (producentów, handlowców, przedsiębiorstw przetwórczych) w kraju oraz poza jego granicami.
Wymagania jakościowe dla ziarna pszenicy zostały określone w wielu dokumentach UE, jak również w standardach jakościowych określonych do towarowego obrotu w ramach Giełdowego Rynku Rolnego. Brak natomiast jasno określonych wymagań technologicznych dla ziarna innych zbóż, z wyjątkiem kukurydzy i jęczmienia ograniczających się wyłącznie do maksymalnych poziomów wilgotności i zawartości zanieczyszczeń, stwarza potencjalny problem z przyjęciem właściwych kryteriów oceny jakości przez uczestników rynku zbożowego. Firmy zajmujące się skupem i przetwórstwem ziarna zbóż korzystają z norm przedmiotowych opracowanych w Polskim Komitecie Normalizacyjnym w latach 90-tych XX w., które prawdopodobnie w wyniku przeglądu norm prowadzonego w 2022 r. w PKN zostaną wycofane. Stosowanie ww. norm jest dobrowolne, a uczestnicy rynku zbożowego często w bardzo dowolny sposób interpretują zapisy wskazane w normach, co może prowadzić do sytuacji konfliktowych. Brakuje również danych dotyczących kształtowania się jakości technologicznej i zdrowotnej ziarna pszenżyta, owsa i jęczmienia pochodzących z towarowej produkcji rolniczej z krajowych zbiorów na przestrzeni wielu lat.
Realizacja podzadania ma na celu dostosowanie wymagań jakościowych stosowanych w skupie i przetwórstwie ziarna do jakości ziarna pszenżyta, owsa i jęczmienia obecnie uprawianego w kraju. Możliwe będzie również wskazanie nowych, nie stosowanych dotychczas parametrów jakościowych, które w bardziej kompleksowy sposób charakteryzują wartość technologiczną ziarna zbóż. Realizacja podzadania przyczyni się także do zwiększenia konkurencyjności produktów rolnych wytwarzanych w Polsce, skrócenia łańcucha dostaw i wzmocnienia w nim pozycji producenta.
W ramach podzadania przeprowadzona zostanie analiza rynku rolno-spożywczego pod kątem wielkości produkcji, zużycia, handlu zagranicznego ziarna pszenżyta, owsa i jęczmienia. Przedstawione zostaną rekomendacje minimalnych wymogów jakościowych oferowanych do obrotu towarowego dla ziarna pszenżyta, owsa i jęczmienia. Prace badawcze i analityczne będą obejmowały analizę wymogów stosowanych przez uczestników rynku, zgromadzenie i analizę aktów prawnych unijnych i krajowych dotyczących systemów jakości żywności, jak również norm dla poszczególnych produktów rolno-spożywczych. Przedstawione zostaną propozycje dotyczące metod oceny jakości ziarna pszenżyta, owsa i jęczmienia na potrzeby skupu i przetwórstwa na cele konsumpcyjne i paszowe.
W celu określenie zagrożenia wystąpienia substancji skażających dla ziarna ww. zbóż, zostanie przeprowadzona ocena ryzyka w zakresie zgodności żywności przeznaczonej do obrotu z wymaganymi obowiązującego prawodawstwa. W szczególności zostanie określony poziom występowania substancji skażających, o udokumentowanym działaniu szkodliwym dla organizmu ludzi i zwierząt, dla których EFSA i UE prowadzi prace nad ustaleniem maksymalnych dopuszczalnych limitów, np. toksyny T-2 i HT-2. Próbki będą badane w kierunku obecności pozostałości środków ochrony roślin, mikotoksyn oraz metali ciężkich. Przewidziana jest analiza po ok. 50-100 próbek ziarna pszenżyta, owsa i jęczmienia ze zbiorów 2022 r. Ocena uwzględni również występowanie w badanym materiale wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w celu oceny tła środowiskowego tych substancji w badanych gatunkach zbóż. Badania uwzględnią pozostałości herbicydu – glifosat, substancji czynnej m.in. preparatu Roundup, ze względu na doniesienia o powszechności występowania tej substancji w żywności.
Uzyskane dane posłużą do promocji eksportu ziarna, informowania rolników i firm zajmujących się przetwórstwem i handlem ziarnem pszenżyta, owsa i jęczmienia o jakości ziarna w poszczególnych regionach kraju oraz określenia dostępności ziarna dla różnych kierunków wykorzystania.
Podzadanie 2.3. Opracowanie standardu zawartości cukru dla przetworów zawierających jako surowiec różne rodzaje owoców
Specyfiką polskiego rolnictwa i w pewnym stopniu produkcji artykułów spożywczych, jest znaczne rozdrobnienie, a przez to duża liczba małych podmiotów zajmujących się przetwórstwem płodów rolnych, w tym owoców. Zaletą takiej struktury produkcji jest skrócenie drogi „od pola do stołu”. Dzięki temu konsument otrzymuje produkt uzyskany ze świeżego, nieprzechowywanego lub krótko przechowywanego surowca, często nisko przetworzony, wyprodukowany na bazie tradycyjnych lub regionalnych receptur. Krótki łańcuch dostaw sprzyja ponadto zapewnieniu identyfikowalności towaru.
Żywność wprowadzana do obrotu w ramach rolniczego handlu detalicznego musi być bezpieczna i spełniać wymagania stawiane wszystkim produktom spożywczym przez odpowiednie akty prawne, krajowe i europejskie.
Celem podzadania jest opracowane i doświadczalne zweryfikowanie wytycznych do produkcji słodzonych przetworów owocowych, wprowadzanych do obrotu w ramach rolniczego handlu detalicznego.
W ramach prac prowadzonych w roku 2021 opracowano wytyczne pomocne przy ustalaniu receptur słodzonych przetworów owocowych, standardowych i o obniżonej zawartości cukru. Uwzględniono pięć gatunków owoców wykorzystywane w polskich gospodarstwach do produkcji przetworów oraz różne rodzaje produktów, które zgodnie z ustawodawstwem muszą być znakowane całkowitą zawartością cukru (dżemy, powidła, marmolady, galaretki, konfitury). Wytyczne opracowano na podstawie średniej zawartości ekstraktu w wybranych gatunkach owoców, z uwzględnieniem stosowanego procesu technologicznego, który może wpływać na końcowy ekstrakt. Zakres prac uwzględniał ustalenie receptur i przeprowadzenie produkcji wybranych asortymentów przetworów z owoców mieszanych w skali laboratoryjnej oraz opracowanie interaktywnej strony internetowej dla producentów słodzonych przetworów owocowych. Opracowano i udostępniono kalkulator do komponowania receptur słodzonych przetworów owocowych, zgodnych z aktualnym prawodawstwem.
W bieżącym roku, w ramach kontynuacji badań, planuje się rozszerzenie prac o pięć nowych gatunków owoców, stosowanych do produkcji przetworów słodzonych w gospodarstwach wiejskich: aronia, gruszki, czarny bez, żurawiny i morele. Planuje się rozszerzenie strony internetowej o informacje dotyczące prawnych i technologicznych aspektów produkcji tych przetworów w gospodarstwach rolnych. Nowe gatunki owoców będą uwzględnione w kalkulatorze do projektowania receptur. Planuje się również rozszerzenie funkcjonalności kalkulatora. Opracowane receptury zostaną sprawdzone w skali laboratoryjnej i półtechnicznej.
Beneficjentami efektów realizacji podzadania będą polscy drobni, lokalni producenci wprowadzający do obrotu słodzone przetwory owocowe, również w ramach rolniczego handlu detalicznego.
Zadanie 3. Ekspertyzy, opinie wspomagające projektowanie interwencji PS WPR 2023 – 2027
W ramach zadania przeprowadzone zostaną prace w kierunku określenia możliwych kierunków przetwórstwa żywności w gospodarstwach rolnych wraz z opracowaniem stosownych instrukcji technologicznych i metodyk zapewniających. Dodatkowo przygotowane zostaną materiały szkoleniowe dla doradców oraz rolników w zakresie rolniczego handlu detalicznego realizowanego na obszarach górskich oraz gospodarki o obiegu zamkniętym.
Głównym celem zadania jest wskazanie nowych kierunków przetwórstwa żywności – specyficznie żywności wegańskiej i umożliwienie wdrażania w gospodarstwach rolnych produkcji nowych produktów z wykorzystaniem roślin strączkowych.
W ramach zadania zostaną opracowane i doświadczalnie zweryfikowanie wytyczne i instrukcje technologiczne produkcji białkowych substratów strączkowych służących do otrzymania roślinnych zastępników sera. Technologia otrzymywania substratów białkowych do produkcji zamienników serów uwzględni ograniczenie składników trudnostrawnych występujących roślinach strączkowych (groch, ciecierzyca) poprzez frakcjonowanie i ekstrahowanie. Opracowane zostaną propozycje technologii np. kontenerowych możliwych przy gospodarstwach rolnych.
W ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost zapotrzebowania na białko pochodzenia roślinnego. Konsumenci unikający produktów mlecznych z powodu nietolerancji jego składników lub alergii, osoby stosujące diety wegetariańskie lub wegańskie poszukują składników pochodzenia roślinnego jako substytutów mleka i mięsa. Białka roślinne mogą stanowią dobre źródło związków energetycznych i strukturalnych. Wspierając niszowe uprawy w Polsce roślin strączkowych, zaproponowane zostaną nowe rozwiązania z wykorzystaniem tych surowców do otrzymywania wegańskich produktów żywnościowych. Białko tych roślin posiada duży potencjał jako surowiec dla przemysłu spożywczego, ze względu na wartość odżywczą, stosunkowo niski koszt wytworzenia a także ograniczony negatywny wpływ na środowisko. Rośliny strączkowe mogą stanowić podstawę zdrowej diety, pomagają w walce z otyłością i chorobami cywilizacyjnymi, takimi jak cukrzyca, choroby wieńcowe, a nawet nowotwory. W nasionach grochu występują, poza wodą, kolejno: węglowodany, głównie skrobia (ok. 60%), białko (ok. 20%) i tłuszcz (ok 1-2%). Pozostałą część stanowią błonnik i związki mineralne. W profilu aminokwasowym białek roślin strączkowych występują aminokwasy egzogenne. Ponadto, rośliny strączkowe posiadają właściwości wiązania azotu, co przyczynia się do zwiększenia żyzności gleby. Ich uprawa wspiera zrównoważone rolnictwo, a ich zdolności adaptacyjne przyczyniają się do łagodzenia zmian klimatycznych. Białka roślin strączkowych stanowią, uzasadnioną także ekonomicznie, alternatywę białka pochodzenia zwierzęcego, ze względu na niskie koszty energetyczne (krótki łańcuch „od pola do stołu”) oraz mniejsze zużycie wody w przeliczeniu na 1 kg produktu.
Produkcja żywności pochodzenia roślinnego w Polsce wciąż jest na etapie rozwoju, co stwarza duże możliwości. Wykorzystanie opracowanych instrukcji technologicznych przyczyni się do uaktywnienia RHD poprzez możliwość wdrażania nowych, unikatowych produktów żywnościowych o dużym potencjale rynkowym. Dotychczasowo główny obszar wdrożeń w zakresie RHD dotyczy produktów mlecznych i mięsnych. Realizacja zadania pozwoli na wsparcie kolejnych obszarów działalności rolniczej przy jednoczesnym zapewnieniu podstaw do tworzenia produktów bezpiecznych i o wysokich walorach żywieniowych.
Zadanie 4. Identyfikacja i opracowanie nowych krajowych wskaźników jednostkowych oraz zrównoważonych metod produkcji dla celów ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu w rolnictwie.
Zadanie IBPRS-PIB: Optymalizacja przetwarzania płodów rolnych w celu racjonalnego gospodarowania energią oraz obniżenia emisji gazów cieplarniach dla tworzenia standardów dla produktów
Cel realizacji zadania: Optymalizacja technologii i procesów przetwórczych w gospodarstwach rolnych w kierunku obniżenia zużycia energii, a tym samym obniżenia emisji gazów cieplarnianych i śladu węglowego (CF) produktów rolno-spożywczych oraz opracowanie zaleceń w tym zakresie
Uzasadnienie realizacji zadania:
Gospodarka obiegu zamkniętego to stałe współdziałanie całego łańcucha podmiotów: rolników, producentów żywności, dostawców i konsumentów oraz świadome podejmowanie działań na rzecz środowiska. Ochrona środowiska naturalnego poprzez m.in. zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, to również obowiązek rolnictwa. Wielkim wyzwaniem jest sprostanie celom Unii Europejskiej, która chce stać się kontynentem neutralnym dla klimatu do 2050 roku. Racjonalne zarządzanie energią w produkcji żywności jest jednym z kluczowych działań w kontekście ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Postępujące gwałtowne zmiany klimatu oraz globalne ocieplenie powodują, że zużycie energii staje się coraz bardziej newralgicznym punktem produkcji żywności, w całym łańcuchu wytwórczym „od pola do stołu”.
Do oceny wielkości emisji gazów cieplarnianych w obszarze upraw, hodowli, produkcji i dystrybucji żywności można wykorzystać ślad węglowy (Carbon Footprint CF). Wskaźnik ślad węglowy (CF) jest coraz powszechniej stosowany wraz z rozwojem założeń gospodarki niskoemisyjnej oraz wprowadzaniem strategii społecznej odpowiedzialności rolnictwa. Kolejnym powodem, dla którego podmioty decydują się na obliczanie CF jest pokazanie wyników poczynionych redukcji emisji gazów cieplarnianych, w swojej działalności, w celu zwiększenia konkurencyjności wytworzonych produktów. Zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz z zarządzaniem ryzykiem klimatycznym, powinno się realizować działania mające na celu obniżenie wpływu przetwórstwa na środowisko.
W unijnych i krajowych dokumentach strategicznych:
- Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030 (SZRWRiR),
- Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej 2023-2027 (projekt),
- Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) (SOR),
- Strategii „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego (F2F),
- Krajowym planie na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030,
- Komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejski Zielony Ład”
wskazano kierunki koniecznych działań na rzecz adaptacji rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego do zmian klimatu i wdrażania technologii niskoemisyjnych.
Obecnie Komisja Europejska planuje wprowadzenie nowego znakowania żywności. Znakowanie to ma być oparte na ocenie wpływu cyklu życia produktu na środowisko poprzez wyznaczenie śladu węglowego w celu promowania zrównoważonej gospodarki. Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej opublikowało w październiku 2019 r. raport dotyczący śladu węglowego „The consumer footprint: Monitoring sustainable development goal 12 with process-based life cycle assessment”, który potwierdził zasadność i konieczność prowadzenia dalszych badań. Praca zawierała szczegółową dyskusję na temat dalszych ulepszeń metodologicznych i potrzeb badawczych w zakresie wykorzystania śladu węglowego jako wskaźnika do monitorowania emisji gazów cieplarnianych oraz wspierania polityki zrównoważonej produkcji i konsumpcji. W analizie CF opieramy się na normach dotyczących cyklu życia produktu (LCA). Na etykietach żywności pojawić ma się oznakowanie podobne jak w przypadku wartości odżywczej, tzw. traffic light. W zależności od wpływu produktu na środowisko, na opakowaniach miałyby być wprowadzone kolory. Uzyskanie konkretnego koloru oznakowania ma zostać uzależnione od oceny wszystkich etapów technologii niezbędnych do dostarczenia produktu do konsumenta finalnego. Zakończyła się faza przejściowa polegająca na informowaniu konsumentów o znaczeniu śladu węglowego.
Zakres prac
- Przegląd literaturowy metodyk szacowania śladu węglowego na poziomie przetwórstwa w gospodarstwach rolnych (uwzględnione będą 3 grupy produktów)
- Szacunkowe określenie liczby gospodarstw przetwórczych wraz z rodzajem wytwarzanych produktów
- Analiza metod pomiaru śladu węglowego wybranych produktów w oparciu o dane literaturowe i wyniki z badań IBPRS-PIB Zakładu Technologii i Techniki Chłodnictwa
- Analiza procesów przetwórczych pod kątem określenia udziałów poszczególnych rodzajów emisji dla wybranych produktów i wskazanie kierunków optymalizacji technologii (zakres analizy – od wejścia surowców do wyjścia produktu)
- Zdefiniowanie kierunków rozszerzenia analizy śladu węglowego dla całego zakresu (od pola do stołu) w oparciu o dane literaturowe
- Opracowanie wytycznych dla gospodarstw w zakresie wyliczania śladu węglowego dla procesów przetwórczych
- Opracowanie raportu końcowego
Zadanie 5. Monitoring gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza
Zadanie IBPRS-PIB: Monitoring gazów cieplarnianych poprzez pomiar rzeczywistego zużycia energii elektrycznej w działalności przetwórczej i przechowalniczej w gospodarstwach rolnych
Cel realizacji zadania: Określenie emisji gazów cieplarnianych, wyrażonych w ekwiwalencie CO2 (ślad węglowy), związanych z technologiami i procesami przetwórczymi oraz przechowalniczymi, w oparciu o pomiar zużycia energii elektrycznej w gospodarstwach rolnych
Uzasadnienie realizacji zadania
Rolnictwo zarówno przyczynia się do zmian klimatu, jak i odczuwa ich skutki. UE musi zredukować emisje gazów cieplarnianych pochodzących z rolnictwa i przystosować system produkcji żywności do zmian klimatu. W obliczu rosnącego globalnego popytu i konkurencji dotyczących zasobów surowców, produkcję żywności w UE należy postrzegać w szerszym kontekście, łączącym rolnictwo, energetykę i bezpieczeństwo żywnościowe.
Produkcja żywności jest znaczącym czynnikiem przyczyniającym się do emisji gazów cieplarnianych i utraty bioróżnorodności. Identyfikacja emisji w rolnictwie oraz wskazanie kierunków ich redukcji jest zagadnieniem złożonym. Dlatego konieczne są badania, na podstawie których możliwe będzie wypracowanie rozwiązań przyczyniających się do zmniejszenia emisji, a nie wpływających na bezpieczeństwo żywnościowe. Badania powinny być prowadzone, gdyż nie ma jednej uniwersalnej metody dla wszystkich technologii przetwórstwa i przechowalnictwa produktów rolnych.
Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) wspiera zrównoważony rozwój polskich gospodarstw, sektora przetwórstwa oraz poprawę warunków życia i pracy w małych miejscowościach wiejskich. Zrównoważone metody gospodarowania muszą być przyjazne klimatowi oraz środowisku i realizowane poprzez ochronę wody, gleby i powietrza.
Zgodnie ze strategią „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego, nowa WPR, kładzie duży nacisk na ochronę środowiska naturalnego i klimatu.
Zakres prac
- Badanie śladu węglowego procesów przetwórczych owoców i warzyw w Zakładzie Doświadczalnym IBPRS-PIB Zakładu Technologii i Techniki Chłodnictwa, wybranymi dwiema metodami, w celu określenia właściwej metody do szacowanie śladu węglowego przetwórstwa, możliwej do zastosowania w gospodarstwach rolnych
- Zdefiniowanie zakresu analizy śladu węglowego i określenie liczby punktów pomiarowych dla technologii i procesów produkcyjnych, określenie istotnych parametrów procesów
- Opracowanie systemu opomiarowania zużycia energii (CF bezpośredni) w przetwórstwie oraz sposobu zbierania danych zgodnie z wybraną metodą analizy – opracowanie struktury bazy danych.
- Oszacowanie emisji gazów cieplarnianych w związku ze zużyciem energii elektrycznej w wybranych procesach przetwórstwa produktów rolnych
- Badanie śladu węglowego przechowalnictwa owoców w komorach chłodniczych u dwóch producentów (2 owoce np. jabłka i borówka amerykańska), w celu określenia właściwej metody szacowania śladu węglowego przechowalnictwa, możliwej do zastosowania w gospodarstwach rolnych
- Zdefiniowanie zakresu analizy śladu węglowego i określenie liczby punktów pomiarowych dla przechowalnictwa, określenie istotnych parametrów procesów
- Opracowanie systemu opomiarowania zużycia energii (CF bezpośredni) przechowalnictwie oraz sposobu zbierania danych zgodnie z wybraną metodą analizy – opracowanie struktury bazy danych.
- Oszacowanie emisji gazów cieplarnianych w związku ze zużyciem energii elektrycznej w przechowalnictwie produktów rolnych
Opracowanie raportu końcowego